Migracja zarobkowa w Europie Środkowo-Wschodniej

Ukraina-Litwa-Niemcy-Bułgaria-Polska

Autor: Larissa Borowski

29 listopada 2018 r. w Warszawie odbyło się jednodniowe seminarium "Migracje zarobkowe w Europie Środkowej i Wschodniej". Seminarium zostało zorganizowane przez fundację Friedrich-Ebert-Stiftung we współpracy z Polskim Stowarzyszeniem Pracowników Migrujących (PSPM) oraz Polskim Związkiem Pracowników Rolnictwa (ZZPR). Celem konferencji była wymiana doświadczeń i opinii na temat problemów migrantów zarobkowych.  Uczestnikami konferencji byli eksperci z różnych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, zaangażowani i pracujący w różnych organizacjach migracyjnych i związkach zawodowych. 

Seminarium rozpoczęło się od pozdrowienia i wprowadzenia Agaty Żuraw z Polskiego Stowarzyszenia Pracowników Migrujących oraz Grzegorza Wysockiego ze Związku zawodowego Pracowników Rolnictwa. 

Następnie dr Marek Benio z katedry Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie przedstawił temat migracji zarobkowych, główną uwagę poświęcając rolnictwu. Podczas wykładu poruszył  prawne, ekonomiczne i społeczne aspekty tego tematu. Po przedstawieniu kilku ogólnych danych liczbowych dr Benio wyróżnił dwa rodzaje migracji zarobkowych. 

Pierwsza, to migracja zarobkowa z pobytem stałym za granicą. Ten rodzaj migracji gwarantuje zazwyczaj migrującym pracownikom takie same warunki pracy jakie mają pracownicy miejscowi, bez dyskryminacji w miejscu pracy. Długość pobytu jest  często niezamierzona przez pracownika migrującego. Jednak stałość pracy, wysokość wynagrodzenia, komfort życia skutkują decyzją o stałym pobycie. Ta decyzja jest postrzegana jako strata z punktu widzenia kraju pochodzenia migranta. Problemem tego typu migracji zarobkowej jest również gotowość migrantów do pracy po niżej swoich kwalifikacji zawodowych, niewykorzystanie własnego potencjału, brak dostępu do lepszych stanowisk pracy oraz ryzyko padnięcia ofiarą ksenofobii, jeśli rynek pracy w kraju docelowym ulegnie pogorszeniu, ponieważ miejscowi często chcą winić za to cudzoziemców. 

Drugi rodzaj migracji, to czasowa migracja zarobkowa (oddelegowanie z macierzystej pracy w ojczyźnie do wykonania określonego kontraktu za granicą na czas nie dłuższy niż rok) oraz migracja sezonowa. Zachodzi ona, gdy faktycznie ośrodek życia pracownika znajduje się w jego kraju ojczystym. W tym przypadku często dochodzi do łamania praw pracowniczych, nie zachowywane są płace minimalne kraju przyjmującego oraz przekraczane godziny pracy. Problemy występują również w ubezpieczeniach społecznych pracowników, przedsiębiorstwa wybierają w zależności 

od miejsca pracy i kraju pochodzenia miejsce odprowadzania składek ubezpieczeniowych. W takich przypadkach podejmowane są zatem próby wyboru praw, które są bardziej korzystne, chociaż należy zwrócić uwagę na koordynację systemów (np. różnych systemów ubezpieczeń) i harmonizację (np. w negocjacjach emerytalnych) unikanie podwójnego opodatkowania. Ten rodzaj migracji zarobkowej jest zatem bardziej podatny na nadużycia, chociaż wszystkie strony (pracownik, pracodawca, klient oraz kraj docelowy i kraj pochodzenia) odniosłyby z niej rzeczywiste korzyści. Podsumowując, dr Benio odpowiedział na żądanie Jeana-Claude'a Junkera "to samo miejsce, to samo wynagrodzenie" i ostro skrytykował je jako antyspołeczne, ponieważ takie uregulowanie trwale popchnęłoby migrację zarobkową "w jednym kierunku". Według Benio, powinna istnieć ogólnoeuropejska regulacja dotycząca równej płacy bez względu na lokalizację. Wiązałoby się to jednak również z problemem polegającym na tym, że faktyczna równość płac zostałaby zniesiona przez ksenofobię, ponieważ wielu mieszkańców nie płaciłoby tyle samo za pracownika zagranicznego, co za krajowego usługodawcę lub pracownika.

Thomas Hentschel z Instytutu PECO oraz Maria Anioł i Ivan Ivanov z EVW (Europejskiego Stowarzyszenia Pracowników Migrujących) przedstawili raporty z konferencji w Bułgarii i w Polsce dotyczące BHP w pracach sezonowych i dostępność informacji o bezpieczeństwie pracy dla migrantów. Hentschel przedstawił działania podjęte przez Instytut PECO, których celem było informowanie migrantów sezonowych w rolnictwie o ich prawach pracowniczych. Stwierdził, że szczególnie w tym sektorze pracownicy nie znają swoich praw. Ponieważ prawa pracownicze w wielu przypadkach są przez pracodawcę łamane, praca edukacyjna dla pracowników migrujących i uchodźców musi być wykonywana, a tutaj duże zadanie czeka związki zawodowe. PECO wywiera nacisk na ulepszenie dyrektyw w sprawie pisemnych umów o pracę i chciało również wnieść swoje doświadczenie w zakresie pracy nierejestrowanej do grupy roboczej Komisji Europejskiej.  Anioł i Ivanov zwrócili również uwagę na wysoką zależność pracowników od pracodawców, głównie w sektorze budownictwa. Prowadzi to między innymi do ograniczania praw pracowniczych, ponieważ często obawiają się oni utraty pracy lub domu.

Po krótkiej przerwie na kawę, inni przedstawiciele różnych organizacji na zmianę zaprezentowali swoje doświadczenia i podejście do problemów migrantów. Raporty krajowe rozpoczęła Janina Matuiziene z LPSK (Litewskiej Konfederacji Związków Zawodowych). Wspomniała ona o niedoborze wykwalifikowanych pracowników na Litwie, skąd w ostatnich latach wyemigrowało około miliona pracowników. Z tego względu na Litwę przyjeżdża wielu pracowników z krajów sąsiedzkich, zwłaszcza Ukraińcy, Rosjanie i Białorusini, ale ich faktyczna liczba jest trudna do określenia z powodu wielu nielegalnych pracowników. Matuiziene uznała za szczególnie ważne, aby uzyskać dostęp do pracowników migrujących w celu poinformowania ich o przysługujących ich prawach i ułatwienie im dochodzenia roszczeń. Po niej wystąpił 

Slavcho Petrov z FITU (Federation of Independent Trade Unions in the Food Industry) z Bułgarii. Podał on, że około 2,1 miliona pracowników wyemigrowało z Bułgarii, ale coraz więcej obcokrajowców (głównie Ukraińców) przyjechało do jego kraju, aby pracować głównie w sektorze turystycznym za niższe płace i w gorszych warunkach niż Bułgarzy. Opisał to jako wyzysk, z czym zgodziła się Agata Żuraw, podsumowując, jak wiele pracy oraz koordynacji zadań czeka związki zawodowe. Tę część spotkania zakończył Oleg Borysow z PROFBUDUD (Związek Pracowników Budowlanych Ukrainy). W swoim wykładzie skupił się na wpływie migracji zarobkowej na Ukrainę i jej rynek pracy. Pracownicy migrujący wyjeżdżają do pracy w całej Europie, zarówno w sposób legalny, jak i nielegalny. W rezultacie rynek pracy na Ukrainie jest zaburzony, brakuje fachowców w wielu dziedzinach. Borysow obawiał się, że za kilka lat połowa ludności Ukrainy może pracować za granicą. To głównie pracownicy sezonowi emigrują, bez ubezpieczenia, bez umów o pracę, z długimi godzinami pracy i pracą za gotówkę, dlatego zazwyczaj nie wiedzą nic o swoich prawach pracowniczych. Podziękował też wszystkim organizacjom w poszczególnych krajach za ich pracę edukacyjną.

Przed lunchem dyrektor działu ubezpieczeń Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) Anna Klemińska przedstawiła szczegóły prawne i legislacyjne dotyczące prawa pracy w rolnictwie. Zagłębiła się w szczegóły dotyczące ubezpieczeń i umów o pracę pracowników migrujących w rolnictwie. Zadaniem KRUS jest kształcenie i wspieranie pracowników. W kolejnej części seminarium Marek Madej z ZZPR przedstawił różne statystyki przedsiębiorstw rolnych w zakresie ochrony pracowników. Mówił o różnych programach pomocy dla pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, takie jak nowa innowacyjna strona internetowa, która ma informować pracowników. 

Frank Lauhöfer z SVLFG (Ubezpieczenia społeczne dla rolnictwa, leśnictwa i ogrodnictwa) zaprezentował własną organizację. SVLFG postawiła sobie za zadanie ubezpieczenie wypadkowe, zdrowotne i od zatrudnienia dla pracowników rolnych, a tym samym również dla wszystkich pracowników migrujących w rolnictwie. Specjalne ubezpieczenie dla pracowników migrujących obejmowałoby zagraniczne emerytury i renty dla wdów i sierot dla pracowników sezonowych, jak również edukację w zakresie zapobiegania wypadkom oraz specjalne kampanie informacyjne. 

Ostatni wykład wygłosiły Agata Żuraw i Maria Anioł oraz zaprezentowały nowy projekt PSPM: stronę internetową i aplikację www.agriworker.eu. Strona ta umożliwia pracownikom migrującym dostęp do materiałów informacyjnych na temat warunków pobytu i pracy w kraju goszczącym w dowolnym momencie. Informacje są dostępne w wielu językach na temat warunków pracy w Danii, Niemczech, w Polsce i Austrii. Aplikacja zrewolucjonizowała w ten sposób pracę edukacyjną dla pracowników rolnych z zagranicy.

Wydarzenie zakończyło się podziękowaniami Krzysztofa Getki z Friedrich-Ebert-Stiftung, Agaty Żuraw i Thomasa Hentschela.

Edytowano: 04-01-2019 o 17:45